Khi nhắc đến ẩm thực Hà Nội, không thể không kể tới Xôi Phú Thượng – một món ăn truyền thống đã trở thành nét văn hóa đặc trưng của thủ đô. Từ làng nghề Phú Thượng (còn được biết đến với tên cũ là làng Gạ, thuộc phường Phú Thượng, quận Tây Hồ), xôi đã gắn liền với đời sống hàng ngày của người Hà Nội qua bao thế hệ. Hãy cùng 2vietnam.info tìm hiểu về món xôi truyền thống này qua bài viết bên dưới.
Nguồn gốc và truyền thống
Làng Phú Thượng nổi tiếng với nghề nấu xôi từ hàng trăm năm nay, nhờ vào dòng nước mát Nhị Hà và đất phù sa màu mỡ giúp canh tác các loại gạo nếp thượng hạng như nếp cái hoa vàng và nếp dâu keo. Câu ca “Làng Gạ có gốc cây đề, có sông tắm mát, có nghề nấu xôi” đã ghi dấu sự gắn bó của người dân với nghề nấu xôi, không chỉ là bữa ăn sáng mà còn là nguồn thu nhập chính của hơn 600 hộ gia đình. Làng Phú Thượng cũng đã được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể quốc gia nhờ những giá trị văn hóa độc đáo này.
Nguyên liệu tạo nên hương vị đặc trưng
Chìa khóa của Xôi Phú Thượng nằm ở nguyên liệu chất lượng và công đoạn chế biến cầu kỳ. Những thành phần chủ đạo bao gồm:
- Gạo nếp cái hoa vàng: Được chọn lọc kỹ càng vì đặc tính dẻo, mẩy, tròn và hương thơm đặc trưng. Gạo được ngâm trong nước từ 6 đến 8 tiếng để đạt được độ mềm dẻo hoàn hảo.
- Đậu xanh, đỗ đen và lạc: Các loại đậu và hạt lạc được sơ chế, vo sạch để trộn cùng gạo, tạo nên vị bùi bùi, đậm đà.
- Dừa nạo: Đối với xôi ngọt, dừa nạo mang lại vị béo ngậy, hài hòa với hương vị của gạo nếp.
- Muối vừng: Tạo điểm nhấn cho những món xôi như xôi lạc, xôi đậu xanh, giúp cân bằng vị mặn và béo.
Ngoài ra, những biến tấu về màu sắc như xôi gấc (màu đỏ tươi), xôi lá dứa (xanh thơm mát), xôi nếp cẩm hay xôi xanh tím từ hoa đậu biếc cũng được ưa chuộng nhờ sự kết hợp độc đáo của các loại nguyên liệu tự nhiên.
Quy trình chế biến tỉ mỉ
Xôi Phú Thượng nổi tiếng bởi nguyên liệu chất lượng và quy trình chế biến được truyền từ đời này sang đời khác với sự tỉ mỉ, khéo léo của các nghệ nhân:
- Sơ chế nguyên liệu: Gạo nếp được vo sạch, ngâm từ 6 đến 8 tiếng để nở và đạt độ mềm dẻo cần thiết. Các loại đậu và lạc cũng được ngâm, để ráo nước và loại bỏ những hạt không đạt.
- Hấp xôi: Gạo sau khi ngâm sẽ được hấp trong nồi truyền thống. Quá trình hấp không chỉ giúp xôi chín đều mà còn giữ được độ dẻo, căng bóng.
- Đảo và phun nước: Sau khi hấp, xôi được đảo bằng đũa để thoát hơi và giúp hạt xôi đạt được độ mềm mịn đều đặn.
- Bóp và gói xôi: Xôi được bóp nhẹ, phun nước để giữ độ ẩm, sau đó được gói cẩn thận bằng lá chuối xanh – loại lá được chọn lựa kỹ càng để đảm bảo món xôi luôn giữ được độ mềm ẩm, thơm ngon khi đến tay thực khách.
Quá trình này đòi hỏi kỹ năng cao và kinh nghiệm của người thợ, chỉ có những người đã rèn luyện qua nhiều năm mới có thể tạo nên những mẻ xôi đạt chuẩn cả về hình thức lẫn hương vị.
Xôi Phú Thượng – Di sản của Hà Nội
Không chỉ là món ăn quen thuộc trong cuộc sống hàng ngày, Xôi Phú Thượng còn là biểu tượng văn hóa của Hà Nội. Món xôi này đã góp mặt trong các sự kiện quan trọng của Quốc gia và được sử dụng trong các dịp lễ, cúng bái. Năm 2019, làng nghề xôi Phú Thượng được cấp Giấy chứng nhận đăng ký nhãn hiệu “Xôi Phú Thượng” và đạt chuẩn OCOP 4 sao của thành phố Hà Nội, khẳng định giá trị kinh tế lẫn văn hóa của sản phẩm.
Lưu ý khi thưởng thức
- Thưởng thức tại chỗ hoặc mua mang đi: Xôi Phú Thượng có thể được mua ở khắp các cửa hàng, quán xôi dọc theo các con phố Hà Nội. Nếu có dịp đến thăm làng nghề Phú Thượng, bạn còn có thể trải nghiệm quy trình làm xôi truyền thống trực tiếp.
- Các loại xôi phong phú: Ngoài xôi trắng truyền thống, bạn còn có thể thử các biến tấu như xôi gấc, xôi lá dứa, xôi nếp cẩm… Mỗi loại mang lại hương vị và màu sắc riêng, góp phần làm phong phú trải nghiệm ẩm thực của bạn.
- Bảo quản: Nếu mua xôi để mang đi, hãy bảo quản trong tủ lạnh và dùng lại sau khi hâm nóng để đảm bảo hương vị luôn được giữ trọn vẹn.
Xôi Phú Thượng chính là nét tinh túy của ẩm thực Hà Nội, thể hiện sự kết hợp giữa truyền thống và sự sáng tạo không ngừng của những người thợ lành nghề. Mỗi gói xôi không chỉ là một món ăn mà còn là câu chuyện của một vùng đất, của con người Hà Nội với niềm tự hào văn hóa lâu đời.
Đọc thêm bài viết cùng chuyên mục: Cốm Hà Nội
